in het derde decennium van de 21ste eeuw
Hieronder staan enkele citaten uit de brief die is gezonden naar alle parochies van het bisdom.
We zijn hard op weg naar een aartsbisdom dat aan het einde van het derde decennium van deze eeuw minder dan de helft van het huidige aantal parochies zal tellen.
We moeten vooruit kijken en bezien hoe we met de mogelijkheden waarover we in de toekomst beschikken en de uitdagingen waartegenover we ons dan gesteld zien, onze missionaire opdracht kunnen vervullen die we van Christus hebben ontvangen: de verkondiging van het Rijk Gods.
De paus drukte ons en daarmee alle rooms-katholieken in Nederland op het hart om niet in verdriet te blijven steken en depressief te raken vanwege de huidige ontwikkelingen, maar vol goede moed ‘avanti’ (vooruit) te gaan.
Het kan en zal ook daadwerkelijk offers vergen, bijvoorbeeld als geloofsgemeenschappen het eigen kerkgebouw verliezen en voor de eredienst aan God – in het bijzonder de Eucharistie, de bron en het hoogtepunt van ons kerkelijk leven – naar een katholiek kerkgebouw in een andere wijk of plaats moeten gaan.
Paus Franciscus waarschuwt ons niet voor niets tegen het omkijken in nostalgie en het ten koste van alles willen behouden wat er was.
Ook is het zaak de waarschuwing van de paus ter harte te nemen om niet depressief te raken en in verbittering om te kijken. Dat gebeurt bijvoorbeeld als we voor de huidige situatie zondebokken gaan aanwijzen.
Het christelijk geloof is voor een toenemend aantal mensen geen vanzelfsprekendheid meer. De volkskerk van toen, waartoe nagenoeg het hele dorp of de stadswijk behoorde, is geleidelijk verdwenen. Het kerklidmaatschap is een individuele keuze geworden. Vervolgens is er de tendens dat een grote groep parochianen slechts ten dele participeert in het parochiële leven. De gang naar de parochiekerk is, helaas ook voor veel (zo niet de meeste) katholieken, geen vanzelfsprekendheid meer. Bovendien speelt het sociale leven zich niet meer af binnen de grenzen van de eigen woonplaats.
Mede tegen deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat er kerkgebouwen worden gesloten en aan de goddelijke eredienst onttrokken.
De afname van mensen en middelen noopt ons ook vandaag tot verdergaande vormen van samenwerking. […] Naar verwachting zal het aantal parochies dat ons aartsbisdom nu nog telt tot minder dan 20 worden teruggebracht.
De parochie van de toekomst zal een groot territorium beslaan en waarschijnlijk slechts over één kerkgebouw beschikken. Alleen de priesters ontvangen dan nog inkomen op basis van hun pastorale arbeid. In hun werkzaamheden worden zij bijgestaan door onbezoldigde diakens en vrijwilligers.
Omdat catechese, gemeenschapsopbouw, diaconie en liturgie de hoofdopdrachten zijn en blijven van onze geloofsgemeenschappen, terwijl daarvoor geen professionele medewerkers meer voorhanden zijn, moet als focus worden gekozen voor een drieslag in het pastoraal beleid inzake de parochies:
Een drieslag: [1] kerntaken, [2] nabijheid, [3] innovatief pastoraat
[1] De kerntaken betreffen datgene wat de parochie tot een rooms-katholieke geloofsgemeenschap maakt. […] Men zou het ook kunnen omschrijven als het traditionele aanbod van de parochie waarnaar steeds minder vraag is. […] Omdat ook het aantal beschikbare priesters, diakens, pastoraal werk(st)ers en vrijwilligers afneemt, zal een aantal kerntaken moeten worden herzien en anders worden uitgevoerd. […] In de toekomst worden de kerntaken uitgeoefend door de pastoor in samenwerking met vooral onbezoldigde permanente diakens en gekwalificeerde vrijwilligers.
[2] De nabijheid is datgene wat ons, gelovigen, werkelijk tot gemeenschap maakt: het in Gods Naam omzien naar elkaar, het ondersteunen bij armoede, ziekte, bij rouw en verdriet of juist blije levensmomenten zoals geboorte, huwelijk of jubileum. […] Wij zien hier een belangrijke taak en verantwoordelijkheid voor lokale parochiële vrijwilligers die daartoe kunnen worden toegerust en ondersteund door het cursusaanbod van het aartsbisdom, vooralsnog het pastoraal team en in de toekomst de pastoor met de onbezoldigde diakens in de parochie.
[3] Het innovatief pastoraat vergt op dit moment de gezamenlijke creativiteit van het pastoraal team en de vrijwilligers, in de toekomst van priesters in samenwerking met vooral onbezoldigde diakens en gekwalificeerde vrijwilligers. Het innovatief pastoraat zet in op het benaderen van nieuwe mensen met de Blijde Boodschap van het Evangelie, hetzij door andere vormen van liturgisch vieren, hetzij door een specifiek laagdrempelig catechetisch aanbod (…), hetzij door nieuwe diaconale initiatieven of vernieuwende opbouwmethoden en sociale media.
Grondlijnen voor de parochie van de toekomst
Uit een sterk lokaal gerichte parochie (een kerk in ieder dorp of iedere stadswijk) ontwikkelt zich een regionale parochie.
Waar het kerkgebouw letterlijk verder van huis komt te staan, zal ook het gezin in toenemende mate als een huiskerk kunnen worden beleefd, waar samen gebeden wordt en het geloof gedeeld, bijvoorbeeld door op bijzondere wijze aandacht te schenken aan de christelijke feest- en gedenkdagen. Het zou mooi zijn als deze gezinnen dat ook met een ander of enkele anderen samen doen, bijvoorbeeld met mensen die alleen zijn.
De parochie als netwerkgemeenschap vraagt om andere vormen van communicatie.
De jongere generaties verzamelen de meeste informatie via internet. Een goede parochiewebsite is dan ook van groot belang. Maar in toenemende mate zullen we ook actief van het internet gebruik moeten maken door het verzenden van digitale nieuwsbrieven en het gebruik van onder meer Twitter en Facebook om als Kerk in de samenleving zichtbaar te zijn. Enkele parochies hebben in dat kader al goede ervaringen opgedaan met het toezenden van bezinnende teksten in de Advent en Veertigdagentijd.
Overigens zou ik iedereen in de parochies op het hart willen drukken zo gastvrij mogelijk te zijn voor ouders en hun kinderen in onze vieringen. Kleine kinderen mogen dan soms weleens gedrag ten toon spreiden dat niet bij de viering past en een enkele keer anderen in hun devotie storen, de Heer heeft gezegd: “Laat die kinderen toch bij Mij komen en houdt ze niet tegen” (Marc. 10,14).
Epiloog
Sinds de tweede zondag van Pasen 2014 is onze Kerk twee heiligen rijker: paus Johannes XXIII en paus Johannes Paulus II. De eerste nodigde ons uit met vertrouwen te kijken naar de wereld in verandering en de tekenen van de tijd te verstaan waarin God ook vandaag tot ons spreekt, de tweede maakte de nieuwe evangelisatie tot zijn persoonlijk levensprogramma door heel de wereld rond te reizen als verkondiger van Gods Woord. Mogen zij voor ons een voorbeeld en een voorspraak zijn – tezamen met de heilige Willibrord, verkondiger van ons geloof en patroon van ons Aartsbisdom Utrecht – wanneer wij zoeken naar perspectieven voor de toekomst van de parochies in het aartsbisdom; om het geloof in Christus met vreugde te kunnen blijven vieren en verbreiden.
+ Willem Jacobus kardinaal Eijk, aartsbisschop van Utrecht