door Toon Brekelmans, Kerkhistoricus
Dit is een bijbelse uitdrukking die meerdere malen in de boeken van het Oude Testament voorkomt. Zo beloofde Jahwe aan Mozes die de ballingschap van de Israëlieten in Egypte had gezien: ‘Ik heb besloten om jullie uit de ellende in Egypte weg te halen. Ik zal je brengen naar een land dat overvloeit van melk en honing ((Exodus, 3.17).’ Israël moet rijk aan honing zijn geweest.
Archeologen hebben in 1997 te Tel Rehov in Noord-Israël een groot aantal bijenkorven opgegraven uit ca. duizend jaar voor Christus. We weten ook dat Johannes de Doper zich voedde met sprinkhanen en wilde honing. In de oude kerk proefden de nieuwe christenen van de westerse kerk meteen na hun doop een mengsel van melk en honing. Een oude getuige in 211 is de kerkvader Tertullianus.
Zo’n mengsel werd in het gewone leven ook aan baby’s gegeven. Hiëronymus (gest. 419/20) zegt: ‘Wanneer ze uit de doopvont komen, proeven ze het mengsel van melk en honing ten teken van hun kindschap (ad infantiae significationem). Dit symboliseert dus dat ze pasgeboren kinderen Gods zijn geworden. Het Leonianum, een verzamelwerk van liturgische teksten van ca. 600, geeft een hiermee samenhangende symboliek. Een zegen op de vooravond van de doopdagen, Pasen en Pinksteren, zegt: ‘Zegen, Heer, uw scheppingen, water, honing en melk .Voed uw dienaren met deze melk en honing, zoals U Abraham, Isaak en Jakob hebt binnengeleid in het beloofde land dat overvloeit van melk en honing.’ In deze tijd gebeurde het drinken van melk met honing in de eucharistieviering na de doop en na het ontvangen van het gewijde brood en de gewijde wijn.
Er werden dan ook drie kelken op het altaar gezet, een met water, een met wijn en een derde met melk en honing. In een brief, gericht aan een zekere Senarius, zegt een Romeinse diaken Joannes, dat de christenen op paaszaterdag door te drinken van melk met honing het beloofde land ontvangen (terram promissionis). Het symboliseert de intrede in de kerkgemeenschap als beloofde land. In de middeleeuwen is dit ritueel verdwenen. maar wel komen er los van de liturgie aparte zegeningen van melk en wijn voor.